De vorige blog sloot ik af met de vraag: “Is er een weg terug?” Kunnen we op een zinnige manier uit het vraagstuk ‘M/V en ambt’ komen zonder dat daarmee de aanvaarding van het gezag van de bijbel op het spel staat?

Een paar opties die in gedachten komen:

• Als we een inhoudelijke hermeneutiek ontwikkelen op basis van de grote lijnen van het evangelie, misschien lukt het dan om alle gegevens en aanwijzingen zo te plaatsen dat ze elkaar niet tegenspreken maar harmoniëren in de grote beweging die God maakt van de eerste schepping naar een nieuwe wereld. Deze oplossing is bijvoorbeeld geopperd door Hans Burger in zijn theologenblog “Kunnen we nog iets met de Bijbel?” Ook in het deputatenrapport “Samen dienen: M/V en ambt” speelt deze lijn een belangrijke rol.
• Als we de kwestie van ‘vrouw in het ambt’ reduceren tot een praktische, kerkordelijke kwestie, dan kunnen we met de wijsheid van vandaag een weg zoeken. Vooronderstelling bij deze route is wel dat de inrichting van de ambten en de inschakeling van mannen en/of vrouwen tot onze christelijke vrijheid behoort.
• In plaats van reduceren kunnen we ook de visie op de Schrift uitbreiden naar de gedachte dat sowieso de heilige Geest verder gaat in het leiden van de kerk, en dat daarin nieuw terrein betreden kan worden. Theologisch gezien is dit de meest verstrekkende optie. Hij wordt wel naar voren gebracht in het kader van ‘theodramatiek’: God openbaart zich live op het wereldtoneel, in een aantal opeenvolgende aktes. Wij zitten nu in een akte die volgt op het tijdvak van het Nieuwe Testament, en daarom moeten wij door-improviseren op de in de bijbel aangereikte thema’s.[1]

Bij elk van deze pogingen om het thema ‘M/V en ambt’ los te koppelen van de vraag naar het Schriftgezag plaats ik een paar kanttekeningen.

De eerstgenoemde mogelijkheid biedt wat mij betreft het meeste perspectief. We proberen dan op een inhoudelijke manier recht te doen aan het gehele spreken van de bijbel, en we benaderen ook onze actueel-kerkelijke kwestie vanuit de kern van het evangelie. Een tegenargument waarop bij mijn weten nog geen afdoende repliek is, betreft de tegenstrijdigheid die we in het Nieuwe Testament waarnemen tussen de ‘doorgaande lijn’ van verlossing en de concrete aanwijzingen (niet alleen voor mannen en vrouwen, maar ook voor ouders en kinderen en voor heren en slaven) waarin een bepaalde maatschappelijke ordening in stand blijft en bevestigd wordt.

De tweede optie: er een praktisch-kerkelijke kwestie van maken, bevredigt niet, omdat in de tot nu toe gehanteerde argumentatie de ankers te diep in het brede getuigenis van de Schrift over Gods weg van schepping naar Koninkrijk zijn uitgeslagen, en we ons niet met één reuzenzwaai van al die overwegingen af kunnen maken.

De uitbreiding van ons Schriftverstaan in de richting van een ‘improvisatie op de opgegeven thema’s’ is een theologische move die nogal verstrekkende consequenties heeft. Gereformeerde theologie stond altijd zeer gereserveerd tegenover de gedachte dat Gods openbaring (inhoudelijk) voortgezet en uitgebreid kan worden ná de afsluiting van de canon van Oude en Nieuwe Testament. Dit wil niet zeggen dat er na de tijd van de apostelen niets meer is gebeurd: in het verstaan en vertolken van de Schriften, in de toepassing op allerlei actuele vraagstukken, en in de formulering van de geloofsleer heeft de kerk de eeuwen door ontwikkeling gekend. Die verdere uitwerking, toepassing, en ontwikkeling krijgt echter niet dezelfde status als de openbaring van God die door de woorden van profeten en de geschriften van apostelen naar ons toe komt. Alle actuele doordenking en verwoording, met alle nieuwe inzichten die dat oplevert, zal zich steeds weer moeten laten toetsen aan de Schrift zelf. In recente discussies – ook in het deputatenrapport – wordt verwezen naar de Heilige Geest, die ons in de waarheid leidt (Johannes 16:13). Daaruit wordt de conclusie getrokken dat wij in onze tijd en cultuur tot inzichten gebracht kunnen worden die verder gaan dan wat in de bijbelse tijd werd opgetekend, maar die wel door de Geest zijn opgeroepen. Het lijkt me wel van belang om de concrete context van dit woord over de Geest als Parakleet (Trooster) in het oog te houden. Jezus belooft in zijn afscheidsgesprek aan zijn leerlingen dat ze er straks niet alleen voorstaan. Als ze met het evangelie van Jezus de wereld in trekken, zal de Geest ze díe volle waarheid over Jezus te binnen brengen. Wat de Geest doet heeft een innerlijke concentratie op en binding aan het goddelijk geheim van Jezus Christus. En de waarheid van dit geheim is geopenbaard en doorgegeven in de geschriften van deze apostelen, de leerlingen van het eerste uur. Als we in diezelfde afscheidswoorden van Jezus zoeken naar de verbinding tussen de Geest en de voortgang van de geschiedenis en de cultuur van deze wereld, dan stuiten we eerder op een radicaal kritische verhouding (Johannes 16:8-11). Ik geloof niet dat de ‘leiding van de Geest’ losstaat van de concrete inhoud van de heilige Schrift. Anders wordt het al gauw een ‘blanco cheque’, ingevuld met onze eigen constructies, ervaringen en overtuigingen. Die brengen we altijd mee in ons zoeken naar de wil van God. Maar die eigen inzichten en ervaringen van ons zullen we altijd moeten verantwoorden ten overstaan van het concrete spreken van God in de bijbel. Dan zal het gezag van Gods Woord zich in de praktijk wel bewijzen.

Er is ook een andere vraag die ik wil opwerpen, omdat die de hele problematiek van trouw of ontrouw aan het Schriftgezag in een ander daglicht plaatst. Het gaat om deze vraag: Is de pretentie van Schriftuurlijk of Schriftgetrouw kerk- en christen-zijn wel ooit vol te houden geweest? In de 16^e en 17^e eeuw ontwikkelde het (gereformeerd) protestantisme een krachtige Schriftleer, mede in afweer van de rooms-katholieke opvatting over traditie en kerkelijk leergezag en van het beroep op directe inspiratie door de Geest bij de dopersen. Ligt de waarde van noties als inspiratie, gezag, duidelijkheid en volkomenheid van de Schrift vooral in deze functie als ‘slagwoord’ of propaganda tegenover Rome?

Ik geloof dat er meer aan vast zit, en dat het voor kerken van gereformeerde confessie een oprechte én terechte intentie is om zich in alles door het Woord van God te willen laten gezeggen. Ook als je weet dat je deze gehoorzaamheid aan de Schrift niet altijd waar kunt maken, en als je beseft dat je nuances moet aanbrengen, is het nog steeds een richtinggevend principe. Misschien wel juist omdat we beseffen dat wij de trouw aan God en zijn wil niet van ons uit kunnen waarmaken, en dus ook nooit het handelen van de kerk anno nu en de ons geschonken wijsheid van dit moment zonder meer kunnen identificeren met Gods gebod. Een stevig aangezette Schriftleer herinnert ons eraan dat de waarheid niet in onze hand ligt, maar ons vanaf de andere kant, van God, geschonken moet worden.

Bovendien: laat je de intentie en de pretentie van onderwerping aan het gezag van de Schrift los, dan gaat er meer op de helling. Het empirisch bewijs van kerken die op het thema ‘M/V en ambt’ zijn ‘omgegaan’, is niet erg hoopgevend. De volgende discussies zijn dan met grote waarschijnlijkheid te voorspellen: aanvaarden van homoseksuele relaties, en verzoenen van schepping en evolutie. Of, in een ander segment van de kerk, de discussie over ‘Geestesgaven’, met alle implicaties van dien. Wanneer in het functioneren van het Schriftgezag een wissel is omgezet, kan er qua inhoudelijke overtuigingen nog veel zijn dat ‘toevallig’ op z’n pootjes terechtkomt. Maar principieel is de rem er af, en is er geen reden om a priori verschuivingen op inhoudelijke thema’s tegen te gaan.

Vaak wordt er onderscheid gemaakt tussen het ‘formele’ en het ‘materiële’ gezag van de bijbel. De bijbel heeft niet alleen formeel autoriteit omdat het God is die er in spreekt. Het gezag van de bijbel is tegelijk en vooral materieel, inhoudelijk: om de reddende boodschap van Christus heeft de bijbel mij iets te zeggen. Ik geloof dat deze twee kanten niet alleen moeten worden onderscheiden, maar dat het formele en het materiële gezag van de bijbel vervolgens ook weer aan elkaar verbonden moeten worden. Omdat God ons de bevrijdende waarheid komt vertellen, daarom is dit woord ‘alle aanneming waard’ (1 Timoteüs 1:15 en andere passages in de Pastorale Brieven). Maar om daar achter te komen, moet je wel gehoor geven aan het Woord dat door of namens God gesproken wordt. De profeten komen steeds met het ‘breaking news’ als ze spreken “Zo zegt de HEER …” Dán ga je luisteren, en dán ontdek je wie God is.

Is er een weg terug? Is het mogelijk om de ‘verkleving’ tussen ‘de vrouw in het ambt’ en het gezag van de Schrift los te weken? Ik zou het eerlijk gezegd niet weten. De aangedragen opties die ik hierboven noemde, zijn geen van alle bevredigend. Misschien moeten we wel vaststellen dat niet in de formele aanvaarding van de autoriteit van Gods Woord, maar wel in de inhoudelijke uitwerking daarvan rond dit thema belangrijke beslissingen vallen. Daarom is er reden tot matiging en bescheidenheid. Het grootste belang ligt uiteindelijk niet in de keuze inzake ‘M/V en ambt’, maar in het samen blijven werken aan een gezonde ‘leerbaarheid’ (in het Latijn: docilitas) ten opzichte van het Woord van God. De exegetische en hermeneutische keuzes die in het rapport van de deputaten ‘M/V en ambt’ gemaakt worden, staan daar niet los van. Vanuit de gereformeerde leer over de Schrift is er reden om niet in één moeite door de bakens te verzetten. Laten we niet een hele theologie overboord zetten ter wille van een praktische oplossing van dit issue.

[1] In een bepaalde variant wordt deze gedachte naar voren gebracht door Rob van Houwelingen in een interview voor Onderweg: http://www.onderwegonline.nl/8222-rob-van-houwelingen-over-hermeneutiek.Hij sluit daarin aan bij onder anderen N.T. Wright en Kevin Vanhoozer. Let erop dat bij de term ‘improvisatie’ niet aan een vrije, grenzenloze improvisatie wordt gedacht, maar eerder aan het improviseren zoals een jazz-ensemble dit beoefent: binnen de grenzen van genre, motieven en harmonie, en in nauwe afstemming met de andere spelers in het ensemble.